نگاهی نو به بیماریهای التهابی و عصبی
در سال‌های اخیر دانش پزشکی شاهد یک تحول بزرگ در درک ارتباط میان روده و مغز بوده است. آنچه روزگاری دو سیستم کاملاً مجزا در نظر گرفته می‌شد، امروز بخشی از یک محور پیچیده و پویا به نام محور روده-مغز شناخته می‌شود. این محور، شامل یک ارتباط چند سویه بین میکروبیوم روده، سیستم ایمنی بدن و مغز است که بر سلامت کلی بدن، عملکرد مغز، تنظیم خلق‌وخو و حتی خطر ابتلا به بیماریهای خودایمنی و عصبی اثر می‌گذارد.
محور روده-مغز چیست؟
این محور، یک شبکه ارتباطی پیچیده و پویا بین روده، مغز و سیستم ایمنی است که از مسیرهای مختلفی شکل گرفته:
-مسیر عصبی، از جمله عصب واگ و نورون‌های دستگاه گوارش
-مسیر هورمونی، از جمله محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA)
-مسیر ایمنولوژیک، از جمله سایتوکین‌ها، سلول‌های ایمنی، میکروگلیا (سلول‌های ایمنی مغز)
متابولیت‌های میکروبی، مانند اسیدهای چرب زنجیره کوتاه (SCFAs)، ویتامین‌های گروه B و سایر ترکیبات زیستی تولید شده توسط میکروب‌های روده
نقش میکروبیوم روده در سلامت مغز و سیستم ایمنی
میکروبیوم روده شامل تریلیون‌ها باکتری و میکروارگانیسم است که نقش کلیدی در هضم، جذب مواد مغذی، تولید ویتامین‌ها و تنظیم عملکرد ایمنی ایفا می‌کنند. اما فراتر از این، این میکروب‌ها به طور مستقیم و غیرمستقیم بر مغز اثر می‌گذارند: برخی باکتری‌ها می‌توانند انتقال دهنده‌های عصبی مانند سروتونین، دوپامین و گابا تولید کنند.
برخی متابولیت‌های آن‌ها مانند SCFAs می‌توانند از سد خونی-مغزی عبور کنند و بر فعالیت سلول‌های مغزی اثر بگذارند.
دیس‌بیوز یا بهم خوردگی تعادل میکروبیوم روده می‌تواند باعث افزایش نفوذ پذیری دیواره روده و حتی سد مغزی شود و به دنبال آن، التهاب سیستمیک و مغزی را در پی داشته باشد.
بیماریهای مرتبط با اختلال محور روده-مغز-ایمنی
شواهد علمی زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد اختلال در عملکرد این محور با بروز یا شدت یافتن برخی بیماری‌ها در ارتباط است:
1. بیماریهای خودایمنی (AIDs): اختلال در ترکیب میکروبیوم می‌تواند باعث تحریک بیش از حد سیستم ایمنی و بروز واکنش‌های خودایمنی شود. به‌طور مثال، بیماری‌هایی مانند لوپوس، ام‌اس، آرتریت روماتوئید و IBD (بیماری التهابی روده) با تغییر در باکتری‌های مفید روده همراه هستند.
2. بیماریهای عصبی و نورودژنراتیو: مطالعات نشان داده‌اند که بیماران مبتلا به بیماری‌هایی مانند آلزایمر، پارکینسون و ام‌اس دارای میکروبیومی متفاوت نسبت به افراد سالم هستند. برخی فرضیه‌ها مطرح می‌کنند که التهاب ناشی از روده می‌تواند بر عملکرد مغز و حتی مرگ سلول‌های عصبی اثر بگذارد.
3. اختلالات روان پزشکی و خلق‌وخو: اضطراب، افسردگی و حتی اوتیسم در برخی مطالعات با تغییرات میکروبی در روده همراه بوده‌اند. این احتمال وجود دارد که تغییر در متابولیت‌های روده‌ای یا پیام رسان‌های عصبی تولید شده توسط باکتری‌ها، بر احساسات و رفتار اثر بگذارد.
درمان‌های پیشنهادی برای بهبود محور روده-مغز-ایمنی
- تنظیم رژیم غذایی
رژیم غذایی غنی از فیبر، سبزیجات، غلات کامل و غذاهای تخمیر شده (مثل ماست و کفیر) می‌تواند از رشد باکتری‌های مفید حمایت کند. اجتناب از غذاهای فراوری شده و قندهای ساده نیز در حفظ تعادل میکروبی مؤثر است.
- استفاده از پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها شامل باکتری‌های مفید هستند که می‌توانند مستقیماً به بازسازی میکروبیوم کمک کنند.
پری‌بیوتیک‌ها (مانند اینولین و فیبرهای خاص) غذای باکتری‌های مفید هستند و به رشد آن‌ها کمک می‌کنند.
- هدف قرار دادن مسیرهای متابولیکی برخی ترکیبات میکروبی مثل SCFAs یا مسیرهای متابولیکی مانند مسیر کینورنین (درگیر در متابولیسم تریپتوفان) نقش مهمی در تنظیم التهاب عصبی دارند و می‌توانند به‌عنوان اهداف درمانی در آینده مورد توجه قرار گیرند.
نتیجه‌گیری
نقش مهم میکروبیوم روده در سلامت مغز و ایمنی بدن، ما را به این نکته می‌رساند که توجه به سلامت روده، می‌تواند یکی از کلیدهای طلایی برای پیشگیری و حتی درمان بسیاری از بیماری‌ها باشد.
اگر دچار اختلالات گوارشی، بیماریهای خودایمنی، مشکلات عصبی یا علائم روانی مزمن هستید، بررسی وضعیت گوارش و تغذیه شما می‌تواند نقش مهمی در بهبود علائم و کاهش پیشرفت بیماری داشته باشد.
منبع
